Đằng sau bát canh hầm ngọt lịm hay ly chè hạt sen củ ấu thanh mát là những đôi bàn tay nhuốm màu đen kịt của mủ, là những tấm lưng còng bên đống vỏ sắc nhọn. Về Lai Vung (Đồng Tháp) nghe chuyện nghề tách vỏ củ ấu, để thấy trân trọng hơn những "hạt ngọc trời" của vùng đất Chín Rồng.
Những "Công Xưởng" Bên Hiên Nhà
Về xã Long Hậu hay Tân Thành (huyện Lai Vung) vào mùa ấu rộ, không khó để bắt gặp những đống củ ấu đen trùi trũi chất cao như núi nhỏ trước hiên nhà. Đó không phải là nơi thu mua lớn, mà là "công xưởng" tại gia của những dì, những mợ tranh thủ lúc nông nhàn.
Khác với củ ấu luộc bán ăn chơi (chỉ cần rửa sạch rồi nấu), củ ấu tách vỏ lấy thịt (củ ấu tươi) là nguyên liệu quý để nấu các món hầm, món chè sang trọng. Nhưng để lấy được phần thịt trắng ngần nằm sâu trong lớp vỏ cứng như đá ấy, là cả một hành trình "trầy vi tróc vảy".
Không máy móc hiện đại, dụng cụ hành nghề chỉ vỏn vẹn một con dao yếm sắc lẹm, một chiếc ghế đòn thấp và… sự kiên nhẫn vô biên.
"Mủ Ấu Ăn Tay" Nỗi Ám Ảnh Màu Đen
Người ta thường ví củ ấu là "sừng trâu" vì hai cái gai nhọn hoắt hai bên. Với người ăn, nó lạ mắt. Nhưng với người thợ tách vỏ, nó là những mũi kim chực chờ làm rỉ máu bàn tay.
"Làm nghề này không sợ nghèo, chỉ sợ xấu thôi con ơi!"
Dì Bảy (65 tuổi, ngụ xã Long Hậu) cười xòa, giơ đôi bàn tay ra trước mặt chúng tôi.
Đó là đôi bàn tay không thể rửa sạch. Mủ của củ ấu tươi rất độc đáo, khi mới dính thì không thấy màu, nhưng chỉ chốc lát sau nó oxy hóa thành màu đen kịt, bám chặt vào kẽ móng, vân tay. Xà bông, chanh hay thuốc tẩy cũng đành "bó tay". Người làm nghề lâu năm, mủ ấu thấm vào da thịt, tạo nên một lớp "găng tay tự nhiên" chai sần và đen nhẻm.
Người ta nói vui, nhìn tay là biết ai dân làm ấu. Cái màu đen ấy phải đợi hết mùa, ngưng làm cả tháng trời mới phai đi được.
Chắt Chiu Từng "Hạt Ngọc" Trắng Ngần
Tách vỏ ấu là một nghệ thuật đòi hỏi sự khéo léo tuyệt đối.
Cắt: Một nhát dao phạt ngang đầu, một nhát phạt đuôi.
Nạy: Mũi dao lách nhẹ vào khe vỏ cứng, uốn một đường cong hoàn hảo để tách đôi lớp áo giáp đen sì.
Cái khó là làm sao để phần thịt bên trong còn nguyên vẹn hình hài, không bị nứt, không bị phạm dao. Củ ấu tươi rất giòn, mạnh tay một chút là vỡ nát, coi như mất giá.
Một ký ấu tươi tách vỏ thành phẩm có giá bán không hề rẻ, nhưng để có được 1 ký thịt ấy, người thợ phải xử lý từ 3-4 ký ấu thô. Ngồi khom lưng suốt 8-10 tiếng đồng hồ, thành quả thu về là những rổ nhân trắng phau, nằm im lìm đối lập hoàn toàn với đống vỏ đen ngổn ngang và đôi bàn tay nhem nhuốc.
Những Đồng Tiền Lẻ Đẫm Mồ Hôi Và Tình Thương
Thu nhập từ nghề tách vỏ ấu không giúp người ta giàu lên. Nó được tính bằng từng ngàn đồng lẻ trên mỗi ký thành phẩm. Nhưng với nhiều phụ nữ nông thôn Lai Vung, đó là tiền đi chợ, tiền mua sách vở cho con, tiền thuốc men cho chồng.
Những ngày mưa dầm, khi ruộng đồng ngập nước không thể canh tác, nghề tách vỏ ấu trở thành "cứu cánh". Tiếng dao lách cách va vào vỏ ấu khô khốc vang lên đều đều trong những mái nhà đơn sơ tạo nên một thanh âm vừa bình yên, vừa khắc khoải của cuộc sống mưu sinh.
Họ bán đi cái trắng trong, ngọt bùi cho đời, và giữ lại cho mình sự lam lũ, vất vả in hằn trên đôi tay.
Vị Ngọt Sau Cùng
Lần tới, khi bạn thưởng thức một bát canh giò heo hầm củ ấu hay một chén chè hạt sen ngọt mát tại nhà hàng, hãy nhớ rằng: Màu trắng tinh khôi của từng hạt ấu ấy được đánh đổi bằng những đôi bàn tay đen đúa của các bà, các mẹ vùng Lai Vung.
Đó không chỉ là vị ngon của nông sản, mà là vị của sự hy sinh thầm lặng, vị của tình người miền Tây chịu thương, chịu khó. Củ ấu Lai Vung vỏ đen, tay đen, nhưng tấm lòng thì sáng trong như ngọc.
