Gia Lai

Gia Lai là một tỉnh thuộc khu vực Nam Trung Bộ, miền Trung Việt Nam. Sau khi sáp nhập với tỉnh Bình Định theo Nghị quyết của Quốc hội năm 2025, Gia Lai trở thành tỉnh có diện tích lớn thứ hai cả nước với 21.577 km² và dân số 3.583.693 người. Trung tâm hành chính đặt tại phường Quy Nhơn.

Tỉnh giữ vị trí chiến lược quan trọng về quốc phòng, là nơi đặt Bộ Tư lệnh Quân đoàn 34 và Bộ Tư lệnh Binh đoàn 15. Tên gọi Gia Lai xuất phát từ từ Jarai – tên của dân tộc bản địa Gia Rai, nghĩa là “vùng đất của người Jarai”.

Gia Lai là vùng đất sinh sống lâu đời của các dân tộc bản địa như Jrai, Ba Na, Chăm H’roi… Người Pháp bắt đầu đặt nền thống trị từ cuối thế kỷ XIX, lập tỉnh Pleiku năm 1932. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, chính quyền cách mạng đổi tên thành Gia Lai. Năm 1975, Gia Lai hợp nhất với Kon Tum thành tỉnh Gia Lai – Kon Tum, đến 1991 lại tách ra thành hai tỉnh riêng biệt. Từ đó, Gia Lai phát triển với trung tâm là thành phố Pleiku.

Ngày 12/6/2025, Quốc hội thông qua nghị quyết sáp nhập tỉnh Bình Định vào Gia Lai, mở rộng lãnh thổ từ cao nguyên Tây Nguyên xuống vùng duyên hải Nam Trung Bộ.

• Vị trí địa lý: Gia Lai tiếp giáp Biển Đông ở phía đông, Campuchia ở phía tây, Đắk Lắk ở phía nam, Quảng Ngãi ở phía bắc.
• Địa hình: Phức tạp và đa dạng gồm đồi núi, cao nguyên và đồng bằng ven biển. Hai cao nguyên lớn là Pleiku và Kon Hà Nừng, nổi bật với đỉnh Kon Ka Kinh – “nóc nhà Gia Lai”. Địa hình thấp dần từ bắc xuống nam và nghiêng từ đông sang tây, xen kẽ thung lũng trũng, thuận lợi cho nông nghiệp.
• Khí hậu: Thuộc vùng nhiệt đới gió mùa, chia 2 mùa rõ rệt: mùa mưa (5-10), mùa khô (11-4). Nhiệt độ trung bình 22-25°C. Lượng mưa thay đổi theo vùng: 1.200-1.750 mm (Đông Trường Sơn), 2.200-2.500 mm (Tây Trường Sơn).
• Tài nguyên: Đất đỏ bazan rộng lớn thích hợp trồng cà phê, cao su, hồ tiêu. Ngoài ra có vàng, bô xít, đá quý và nguồn nước dồi dào hình thành nhiều thác đẹp.

Gia Lai có lợi thế lớn về thủy điện với các công trình Ia Ly, Sêsan 3, Sêsan 4 và Kanak – An Khê, cung cấp tổng công suất hàng nghìn MW. Nông nghiệp cũng phát triển mạnh nhờ diện tích đất bazan rộng lớn, đặc biệt với các cây công nghiệp dài ngày. Cư dân của tỉnh đa dạng với 38 dân tộc cùng sinh sống, trong đó người Kinh chiếm đa số, còn dân tộc Gia Rai và Ba Na giữ vai trò quan trọng trong việc tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng. Đời sống tinh thần phong phú với sự hiện diện của các tôn giáo chính như Công giáo, Tin Lành và Phật giáo.

Hệ thống hạ tầng ngày càng hoàn thiện, nổi bật với các tuyến Quốc lộ 1A, 14, 19, 25 cùng đường Hồ Chí Minh kết nối các trung tâm lớn, đồng thời có hai sân bay Pleiku và Phù Cát (Quy Nhơn) thuận lợi cho giao thương. Giáo dục và y tế cũng được chú trọng với hệ thống trường học hoàn chỉnh từ phổ thông đến đại học như Đại học Quy Nhơn, Đại học Quang Trung cùng nhiều phân hiệu lớn, trong khi ngành y tế có các bệnh viện tuyến tỉnh và trung ương như Bệnh viện Đa khoa Gia Lai, Bệnh viện Quân y 211 và Bệnh viện Phong – Da liễu Quy Hòa.

Gia Lai giàu bản sắc văn hóa, đặc biệt với không gian cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận. Các lễ hội như lễ bỏ mả, lễ đâm trâu, lễ ăn cơm mới gắn liền với đời sống cộng đồng Gia Rai, Ba Na.

• Di tích và thắng cảnh: Biển Hồ T’Nưng, núi Hàm Rồng, thác K50, cổng trời Mang Yang. Ở Quy Nhơn có biển Kỳ Co, Eo Gió, Ghềnh Ráng – Tiên Sa, đầm Thị Nại.
• Văn hóa ẩm thực: Đặc sản nổi bật như phở khô Gia Lai (phở hai tô), rượu cần, cơm lam, hải sản Quy Nhơn.
• Kiến trúc: Nhà rông, nhà sàn, nhà mồ với tượng gỗ đặc trưng; chùa Minh Thành (Gia Lai), tháp Chăm (Bình Định).

Gia Lai ngày nay là một tỉnh lớn mạnh, kết hợp giữa cao nguyên hùng vĩ và biển xanh Nam Trung Bộ, vừa mang đặc trưng Tây Nguyên, vừa sở hữu tiềm năng du lịch biển đảo. Với vị trí chiến lược, tài nguyên phong phú, văn hóa đa dạng, Gia Lai đang trở thành một trung tâm kinh tế – văn hóa – du lịch quan trọng của miền Trung – Tây Nguyên Việt Nam.